Ortodontik Tedavi Sürecinde Beslenme ve Önemi
Dişlerdeki çapraşıklık, sadece ağız-yüz sistemin işlevini değil, aynı zamanda hastaların uzun vadeli
psikososyal durumunu da etkileyen ağız sağlığı sorunudur. Ortodontik tedavi genellikle dişlerdeki
uyumsuzlukların yanı sıra çene uyumsuzluklarını da içeren maloklüzyonları (Dişlerin kapanış
bozukluğu) düzeltmek için yapılır. Bu tedavi yöntemi sadece kişinin yüz estetiğini geliştirmekle
kalmaz, aynı zamanda daha iyi çiğneme ve konuşmaya yardımcı olur, böylece genel ve ağız
sağlığının yanı sıra özgüvene de katkıda bulunur, yaşam kalitesini arttırır.
Sabit apareyler veya plaklarla yapılan ortodontik tedavi sırasında ağrı ve fonksiyonel kısıtlamalar
nedeniyle beslenme olumsuz etkilenebilir. Ayrıca ortodontik tedavi sırasında yaşanan fizyolojik ve
duygusal stresin de hastaların besin ihtiyacını artırdığı düşünülmektedir.
Beslenme, hücrelerin büyüme ve çoğalma sürecini, doku ve organ gelişimini etkiler. Doğru
beslenme, ağız ve genel sağlığın korunmasında temel bir rol oynar. Genellikle ortodontik tedavi
uygulanma yaş aralığı büyüme-gelişmenin en hızlı yaşandığı ergenlik dönemi başlangıcı ve sırasına
denk geldiği için bu süreçte tedaviyle birlikte beslenmenin düzenlenmesi büyük önem
taşımaktadır. Üstelik ergenlik dönemine eşlik eden diğer zorluklar; artan duygusal stres, daha
yüksek düzeyde fiziksel aktivite ve bu yaş grubunun tipik özelliği olan dengesiz beslenmedir.
Büyüme veya iyileşme sırasında, normalde gerekli olmayan bazı besinler gerekli hale gelir.
Tedavi sırasında, hastalar genellikle tüketilen gıdaların besin değerlerine özel bir dikkat
göstermeden, kolay yenebilen yiyeceklere yönelmektedir. Beslenme ile ilgili özellikler, büyüme ve
gelişme ile çevresel zorluklar sırasında en kritik öneme sahiptir. Çalışmalar, ortodonti hastalarının
beslenme durumunun diş çevresindeki dokuların ortodontik kuvvetlere verdiği biyolojik yanıtı
etkileyebileceğini göstermektedir. Ortodontik tedavi, diş kökü ile kemik arasında yer alan liflerin
(periodontal (diş eti) lifler, dişlerin çene kemiğine bağlanmasını sağlar) ve diş kökü çevresini saran
kemiğin uygulanan kuvvet sistemine verdiği biyolojik yanıta dayanır. Diş hareketleri, kendisini
destekleyen ve koruyan; periodontal lifler, sement (Dişin kök yapısı) ve kemiğin yıkımı ve yeniden
yapılanması ile gerçekleşir. Besinlerden alınan vitamin, mineral ve proteinler eksik ise yeniden
yapılanma yetersiz kalır. Örneğin askorbik asit ( c vitamini) eksikliği ortodontik diş tedavisini
yavaşlatır, vücudun iyileşme yeteneğini azaltarak hareketini engeller. Ortodonti hastalarının
yaklaşık %17-72’sinde askorbik asit seviyeleri optimal seviyenin altındadır. D vitamini ve kalsiyum
gibi minerallerin eksikliği, ortodontik hareket nedeniyle artan mineralize olmamış yeni kemiğin
yıkımına yol açabilir.
Hastanın ortodontik tedaviye karşı gelişen biyolojik yanıtını en uygun hale getirmek için, ortodonti
hastalarına yumuşak gıda diyetlerinin seçiminde diyet rehberliği sağlamak faydalı olabilir.
Bu:
Beslenme şeklinin sorgulanmasını,
Diyetin değerlendirilmesini,
Ağız sağlığı için önemli olan diyet bileşenleri hakkında hastanın/ebeveynlerin eğitilmesini,
Diyetin iyileştirilmesi için hastanın motive edilmesini,
Hastanın gıda davranışlarını değiştirme çabasını desteklemek için takibi içerir.
Hasta eğitimi için en iyi yöntemlerden birisi diyet öyküsüdür. Birkaç gün boyunca diyet geçmişinin
nasıl tutulacağına dair uygun talimatlar, diyetisyen ve ortodontist ile kısa bir eğitim oturumunun
temelini oluşturabilir.
Standartlara uygun boy ve kilo artışının olmaması, sınırda beslenme durumları için tanı için yeterli
olmamakla birlikte, beslenme yetersizliğini gösteren en iyi ölçütlerinden biridir. Böylece, genellikle
büyüme tahmini için bu verileri kullanan ortodontist, geçmiş beslenme durumunu tahmin edebilir.
Buna ek olarak, bantlar ve braketler gibi ortodontik apareylerin varlığı, ortodontisti diyete bağlı
çürük ve kötü diş eti sağlığı konusunda uyarmalıdır.
Tüm bu problemlerin üstesinden, diyetisyen ile birlikte çalışarak gelinebilir. Beslenme
gereksinimleri bireyin özelliklerine ve farklı yaş gruplarına göre değişir.* Aşağıda yaş gruplarına göre
düzenlenmiş listeler görülmektedir.
7-10 Yaş Arası Ortodonti Tedavisi Örnek Beslenme Programı*
İlk 3 Gün alışma süreci ve ekstra yumuşak beslenme için;
Kahvaltı: -Yarım kase yulaf ezmesi (2-3yemek kaşığı yulaf ve ½ su bardağı süt ile pişirilmiş)
üzerine dilimlenmiş 1 küçük boy muz ve 1 yemek kaşığı iyice öğütülmüş fındık veya
ceviz
Veya – 1 su bardağı süt, 1 orta boy muz, 1 avuç bebek ıspanak(opsiyonel), 1 yemek kaşığı
chia tohumu (veya iyice öğütülmüş fındık veya ceviz) ile yapılmış smoothie
Öğle: -1 kase kıymalı-tavuklu sebze çorba (kıyma ve sebzeler blender edilecek)
-1 kase yoğurt
Ara: -Buharda haşlanmış elma veya armut**
-1 tatlı kaşığı şekersiz fıstık ezmesi
Akşam: -1 kase kıymalı-tavuklu sebze çorba (kıyma ve sebzeler blender edilecek)
-1 kase yoğurt
Ara: -1 kase pudding veya sütlaç
(NOT: Eğer beslenme içeriklerinde bir akşama olursa diş hekiminizden oral-enteral içecekler
konusunda öneri desteği alabilirsiniz)
**Mevsim uygunsa taze kayısı, çekirdeksiz üzüm, kavun-karpuz, şeftali, yenmeden çekirdeği
çıkarılmış kiraz veya erik olabilir.
3 Gün sonraki dönem beslenme;
Kahvaltı: -Peynirli omlet veya rendelenmiş kabuksuz domates ile yapılmış menemen
-1 tatlı kaşığı bal veya pekmez
-1 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Veya -2 adet krep
-1 tatlı kaşığı bal veya pekmez
-1 tatlı kaşığı fıstık ezmesi
Veya -30-40 gr peynir(yumuşak)
-1 adet haşlanmış yumurta
-1 tatlı kaşığı bal veya pekmez
-1 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Öğle: -1 kase çorba
-6-8 yemek kaşığı kıymalı makarna veya mantı
– 1 su bardağı ayran veya yarım kase yoğurt
Veya -1 kase çorba
-100 gram kadar haşlanmış tavuk veya ızgara balık veya 2-3 adet yumurta
büyüklüğünde yumuşak köfte
-Haşlanmış sebze(brokoli-havuç-patates-bezelye)
-1 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Ara: – 1 porsiyon meyve, 1 su bardağı süt veya kefir, 1 yemek kaşığı iyice öğütülmüş fındık
veya ceviz (veya 1 yemek kaşığı chia tohumu) ile blender edilmiş smoothie
Akşam: -1 kase çorba
-6 yemek kaşığı kıymalı sebze yemeği
– 1 su bardağı ayran veya yarım kase yoğurt
-1 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Ara: – 1 porsiyon yumuşak meyve(dilimlenmiş elma-armut da olabilir)
Veya -1 kase puding veya sütlaç veya 2 top dondurma(fındık vs içermeyen)
*Bu program genel bir bakış açısı sağlaması için örnek niteliğindedir. Çocuğun tam yaşı, cinsiyeti,
boy-kilosu, büyüme gelişme eğrisindeki durumu, spesifik hastalıkları, alerjisine özel, fiziki
koşullarına ve sosyal yaşamına en uygun diyet programı için lütfen diyetisyenden danışmanlık
alın.
11-14 Yaş Arası Ortodonti Tedavisi Örnek Beslenme Programı*
İlk 3 Gün alışma süreci ve ekstra yumuşak beslenme için;
Kahvaltı: -1 kase yulaf ezmesi (3-4 yemek kaşığı yulaf ve ½ su bardağı süt ile pişirilmiş) üzerine
dilimlenmiş 1 orta boy muz ve 1 yemek kaşığı iyice öğütülmüş fındık veya ceviz
Veya – 1 su bardağı süt, 1 orta boy muz, 1 avuç bebek ıspanak(opsiyonel), 1 yemek kaşığı
chia tohumu (veya iyice öğütülmüş fındık veya ceviz) ile yapılmış smoothie
Öğle: -1 kase kıymalı-tavuklu sebze çorba (kıyma ve sebzeler ve içine 1 dilim tam buğday
ekmek eklenerek blender edilecek)
-1 kase yoğurt
Ara: -Buharda haşlanmış elma veya armut**
-1 tatlı kaşığı şekersiz fıstık ezmesi
Akşam: -1 kase kıymalı-tavuklu sebze çorba (kıyma ve sebzeler ve içine 1 dilim tam buğday
ekmek eklenerek blender edilecek)
-1 kase yoğurt
Ara: -1 kase pudding veya sütlaç
(üzerine 1 tatlı kaşığı iyice öğütülmüş fındık veya ceviz)
(NOT: Eğer beslenme içeriklerinde bir akşama olursa diş hekiminizden oral-enteral içecekler
konusunda öneri desteği alabilirsiniz)
**Mevsim uygunsa taze kayısı, çekirdeksiz üzüm, kavun-karpuz, şeftali, yenmeden çekirdeği
çıkarılmış kiraz veya erik olabilir.
3 Gün sonraki dönem beslenme;
Kahvaltı: -Peynirli omlet veya rendelenmiş kabuksuz domates ile yapılmış menemen
-1 tatlı kaşığı bal veya pekmez
-2 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Veya -2-3 adet krep
-1 tatlı kaşığı bal veya pekmez
-1 tatlı kaşığı fıstık ezmesi
Veya -30-40 gr peynir(yumuşak)
-1 adet haşlanmış yumurta
-1 tatlı kaşığı bal veya pekmez
-2 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Öğle: -1 kase çorba
-8 yemek kaşığı kıymalı makarna veya mantı
– 1 su bardağı ayran veya yarım kase yoğurt
Veya -1 kase çorba
-120 gram kadar haşlanmış tavuk veya ızgara balık veya 3 adet yumurta
büyüklüğünde yumuşak köfte
-Haşlanmış sebze(brokoli-havuç-patates-bezelye)
-1 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Ara: – 1 porsiyon meyve, 1 su bardağı süt veya kefir, 1 yemek kaşığı iyice öğütülmüş fındık
veya ceviz (veya 1 yemek kaşığı chia tohumu) ile blender edilmiş smoothie
Akşam: -1 kase çorba
-6-8 yemek kaşığı kıymalı sebze yemeği
– 1 su bardağı ayran veya yarım kase yoğurt
-1 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Ara: – 1 porsiyon yumuşak meyve(dilimlenmiş elma-armut da olabilir)
Veya -1 kase puding veya sütlaç veya 2 top dondurma(fındık vs içermeyen)
*Bu program genel bir bakış açısı sağlaması için örnek niteliğindedir. Çocuğun tam yaşı, cinsiyeti,
boy-kilosu, büyüme gelişme eğrisindeki durumu, spesifik hastalıkları, alerjisine özel, fiziki
koşullarına ve sosyal yaşamına en uygun diyet programı için lütfen diyetisyenden danışmanlık
alın.
15-18 Yaş Arası Ortodonti Tedavisi Örnek Beslenme Programı*
İlk 3 Gün alışma süreci ve ekstra yumuşak beslenme için;
Kahvaltı: -1 kase yulaf ezmesi (4 yemek kaşığı yulaf ve 1 su bardağı süt ile pişirilmiş) üzerine
dilimlenmiş 1 orta boy muz ve 1 yemek kaşığı iyice öğütülmüş fındık veya ceviz
Veya – 1 su bardağı süt, 1 orta boy muz, 3-4 adet kayısı(vb meyve), 1 avuç bebek
ıspanak(opsiyonel), 1 yemek kaşığı chia tohumu (veya iyice öğütülmüş fındık veya
ceviz) ile yapılmış smoothie
Öğle: -1 büyük kase kıymalı-tavuklu sebze çorba (kıyma ve sebzeler ve içine 2 dilim tam
buğday ekmek eklenerek blender edilecek)
-1 kase yoğurt
Ara: -Buharda haşlanmış elma veya armut**
-1 yemek kaşığı şekersiz fıstık ezmesi
Akşam: -1 büyük kase kıymalı-tavuklu sebze çorba (kıyma ve sebzeler ve içine 2 dilim tam
buğday ekmek eklenerek blender edilecek)
-1 kase yoğurt
Ara: -1 kase pudding veya sütlaç ve 1 porsiyon yumuşak meyve
(üzerine 1 tatlı kaşığı iyice öğütülmüş fındık veya ceviz)
(NOT: Eğer beslenme içeriklerinde bir akşama olursa diş hekiminizden oral-enteral içecekler
konusunda öneri desteği alabilirsiniz)
**Mevsim uygunsa taze kayısı, çekirdeksiz üzüm, kavun-karpuz, şeftali, yenmeden çekirdeği
çıkarılmış kiraz veya erik olabilir.
3 Gün sonraki dönem beslenme;
Kahvaltı: -Peynirli omlet veya rendelenmiş kabuksuz domates ile yapılmış menemen
-1 tatlı kaşığı bal veya pekmez
-2 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Veya -3-4 adet krep
-1 tatlı kaşığı bal veya pekmez
-1 tatlı kaşığı fıstık ezmesi
Veya -40-60 gr peynir(yumuşak)
-1 adet haşlanmış yumurta
-1 tatlı kaşığı bal veya pekmez
-2 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Öğle: -1 kase çorba
-8 yemek kaşığı kıymalı makarna veya mantı
– 1 su bardağı ayran veya yarım kase yoğurt
Veya -1 kase çorba
-120-150 gram kadar haşlanmış tavuk veya ızgara balık veya 4 adet yumurta
büyüklüğünde yumuşak köfte
-Haşlanmış sebze(brokoli-havuç-patates-bezelye)
-2 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Ara: – 1 porsiyon meyve, 1 su bardağı süt veya kefir, 1 yemek kaşığı iyice öğütülmüş fındık
veya ceviz (veya 1 yemek kaşığı chia tohumu) ile blender edilmiş smoothie
Akşam: -1 kase çorba
-8 yemek kaşığı kıymalı sebze yemeği
-4-6 yemek kaşığı pilav veya makarna
– 1 su bardağı ayran veya yarım kase yoğurt
-1 dilim yumuşak tam buğday ekmeği (kabuğu-dış kenarı çıkarılmış)
Ara: – 2 porsiyon yumuşak meyve(dilimlenmiş elma-armut da olabilir)
Veya -1 kase puding veya sütlaç veya 2 top dondurma(fındık vs içermeyen)
*Bu program genel bir bakış açısı sağlaması için örnek niteliğindedir. Çocuğun tam yaşı, cinsiyeti, boykilosu,
büyüme gelişme eğrisindeki durumu, spesifik hastalıkları, alerjisine özel, fiziki koşullarına ve sosyal
yaşamına en uygun diyet programı için lütfen diyetisyenden danışmanlık alın.
Prof. Dr. Ülkü Noyan
Uzman Diyetisyen Hülya Günsoy
• Ajmera A, Tarvede S, Patni P. A systematic nutritional and dietary guideline for orthodontic
patients. Journal of Orthodontic Research 2015, 3: 88-91.
• Alam MK, Abutayyem H, Alswairki HJ, Hajeer MY, Alogaibi YA. A systematic review and
meta‑analysis of the role of nutrition and its impact on orthodontic treatment/management.
Orthodont Sci 2023, 12: 41-49.
• Bose M, Bagga D, Agrawal P. Managing Nutrition but Not Damaging the Orthodontic Attachments:
A Consideration. Annals 2021, 25: 586 – 590.
• En PL, SoYeon O, Nor NN, Mei L, Farella M, Prasad S. Dietary experiences during fixed orthodontic
treatment. APOS Trends in Orthodontics. 2023, 13: 60-65.
• Feras Abed Al Jawad, Susan J. Cunningham, Nick Croft and Ama Johal. A qualitative study of the
early effects of fixed orthodontic treatment on dietary intake and behavior in adolescent patients.
European Journal of Orthodontics 2012, 34: 432–43.
• Jeevan M. Khatri, Vijaymala D. KolheInternational. Nutrition and orthodontics. Journal of
Orthodontic Rehabilitation 2018, 9: 163-167.
• Kaur P, Ahluwalia R, Verma D, Garg H, Sharma K. Dietary considerations for patients undergoing
orthodontic treatment: A review Santosh University Journal of Health Sciences 2018, 4: 63- 65.
• Ozdemir M, Ilhan A, Gorucu-Coskuner H, Taner T, Bilgiç P. Assessment of food consumption
changes in adolescents during orthodontic treatment. American Journal of Orthodontics and
Dentofacial Orthopedics. 2021, 159: 604-612.
• Oncag G, Tuncer A, Tosun Y. Acidic Soft Drinks Effect on the Shear Bond Strength of Orthodontic
Brackets and a Scanning Electron Microscopy Evaluation of the Enamel. Angle Orthod 2005, 75:
247–253).
• Rumeysa Bilici Gecer, Gul Ozhan, Derya Dursun. Antioxidant supplements: Positive or negative
actors in orthodontic treatment. İstanbul Journal of Pharmacy. DOI: 10.26650/
IstanbulJPharm.2023.1329006
• Shalchi M, Mahdavi Roshan M, Imani M, et al. Evaluation of Pain, Dietary Intake, Body Mass
Index, and Periodontal Status in Patients Undergoing Fixed Orthodontic Treatment With Bite
Raiser. Cureus 2022, 14: 1-7.
• Riordan DJ. Effects of orthodontic treatment on nutrition intake. Am J Orthod Dentofacial Orthop.
1997,111: 554-561
• Vinod Krishnan, James J. Zahrowski, and Ze’ev Da. The Effect of Drugs, Hormones, and Diet on
Orthodontic Tooth Movement in Biological Mechanisms of Tooth Movement, Third Edition. Edited
by Vinod Krishnan, Anne Marie Kuijpers-Jagtman and Ze’ev Davidovitch. © 2021 John Wiley &
Sons Ltd. Published 2021 by John Wiley & Sons Ltd.