Önümüzdeki yıllarda Alzheimer ve bunamanın en fazla artış gösterecek sağlık problemlerinin arasında olacağı kabul edilmektedir. Diyabet, obezite, kalp krizi, beyin felci, stres, hipertansiyon, depresyon ve psikolojik hastalıklar bunama ve Alzheimer için bazı risk faktörleridir.

Son dönemde diş ve çiğneme fonksiyonu kaybı ile bilişsel gerileme arasında bağlantı olduğu görülmüştür. Diş kaybı, oklüzal uyumsuzluk ve bunama arasındaki olası bağlantılardan biri, çiğneme ve çene hareketleriyle ilişkili reseptörler aracılığıyla beyne gelen duyusal girdilerin azalmasıdır. Görme, duyma, dokunma, koku alma ve tat duyularımız, beyne sinyaller göndererek duyumlar yaratmak, düşünceler üretmek veya belleğe eklemek için bir araya getirilir. Kararlar, bu duyusal girdilere dayalı olarak her an verilir.  Ayrıca temporomandibular eklem (çene eklemi), periodontal ligament (diş ile çene kemikleri arasındaki bağlantıyı sağlayan lifler) ve çiğneme kasları da çiğneme işlemi sırasında duyusal girdi oluştururlar.

Çiğneme organlarından gelen duyusal girdiler, hipokampusa (beyinde hafıza ve yön bulmada etkili bölge) bağlı öğrenmeyi sürdürmek için gereklidir. Çiğneme bilişsel işlem hızını, dikkati, uyanıklığı, zekayı, tepki süresini ve olayla ilgili gecikmeleri etkiler. Ayrıca serebral kan dolaşımını arttırarak beyin gelişimini ve lokomotor fonksiyonunu da etkiler.

Prefrontal korteks ve hipokampustaki kan oksijen seviyeleri, öğrenme ve hafıza süreçleri için gerekli olan kan dolaşımı, çiğneme ile artar.

Bilimsel araştırmacılara göre, iyi çiğnerseniz, beyninizin yeni bilgileri kavrama, daha önce okuduğunuz veya size öğretilenleri hatırlama yeteneğini geliştirirsiniz.

Çiğneme ve beyin işlevleri arasındaki ilişkiyi incelemek amacıyla hem deney hayvanlarında hem de insanlarda pek çok çalışma yapılmıştır.

Bu çalışmalardan çıkan sonuçlar:

• Oklüzal uyumsuzluğu (alt üst çenedeki dişlerin birbirleri ile temasında bozukluk) ve diş diziliminde çapraşıklık olan kişilerin, normal oklüzal ilişkisi olanlara kıyasla, hafıza işlevlerinin zayıf olduğu bulunmuştur. Bozuk oklüzyon nedeniyle çiğnemenin azalmasının hipokampustaki (beynin hafıza ile bağlantılı kısmı) aktiviteyi engellediği tespit edilmiştir.
• Diş kaybı olmayan kişiler, takma diş takan meslektaşlarından daha iyi performans göstermiştir.
• Tek taraflı veya iki taraflı azı dişlerinin boyunun kısalması nedeniyle üst ve alt çene dişleri arasındaki oklüzal destek kaybının ortaya çıkması ve çiğneme basıncın azalması öğrenmeyi ve hafızayı bozmaktadır. Ayrıca, bu çalışma, sadece sol azı dişlerinin kısalmasına bağlı kısmi oklüzal destek kaybının uzamsal ve korku hafızası bozukluğu için yeterli olduğu saptanmıştır.
• Diş boylarının kısalması hipokampusta yapısal değişikliklere yol açmaktadır.

Eğer diş sıkıyor veya gıcırdatıyorsanız diş boylarınızın kısalması kaçınılmazdır. Hem diş kaybını hem de dişlerinizin boylarının kısalmasını önlemek için diş hekiminize başvurun.

Beyin işlevinizi arttırmak, Alzheimer ve bunamadan korunmak için iyi çiğneyiniz, iyi çiğneyebilmek için dişlerinizi koruyunuz!

Diş Eti Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ülkü NOYAN
BAHÇEŞEHİR ORTODONTİ